Сьцягнуць кнігу Цьвікевіч А. Западно-руссизм. Нарысы з гісторыі грамадскай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку XX в. Мн., 1993.
четверг, 19 ноября 2009 г.
НЬЮ-ЁРКЕР З МАГІЛЁЎСКІМІ КАРАНЯМІ: ДРАМАТУРГ ДАВІД ПІНСКІ
Калі Цэнтральна-Усходняя Еўропа толькі пачынала асэнсоўваць той уплыў, які аказала на яе развіццё індустрыяльная рэвалюцыя, габрэйскі драматург-ідышыст Давід Пінскі ўжо паказваў на сцэне драму пра гарадскіх пралетарыяў габрэйскага паходжаньня. Драматург ідэяў, ён першы ў габрэйскім тэатры стаў пісаць пра людзкую сэксуальнасць, дагэтуль табуяваную тэму ў юдэйскай культуры. Давід Пінскі праславіўся сярод ранніх драматургаў, пісаўшых на ідыш, у першую чаргу за свае моцныя сувязі з нямецкімі літаратурнымі традыцыямі.
Давід Пінскі нарадзіўся 5 сакавіка 1872 г. у Магілёве-на-Дняпры. “Мая маці любіла кветкі і расліны, - згадваў драматург у сваіх мемуарах, - і нашая хата ў Магілёве-на-Дняпры была сапраўднай аранжарэяй". Менавіта ў Беларусі Давід Пінскі адчуў сябе паэтам , талент якога стаў праяўляцца ў будучага майстра слова яшчэ ў дзяцінстве.
У 12 гадоў, у 1884 годзе, Давід па патрабаванню старэйшых сябрукоў напісаў сваю першую п’есу. У яго дэбютны твор увайшлі песні з габрэйскага рэпертуару. Сябры Давіда прэзентавалі музычны твор у хаце яго бабулі.
Малыя артысты ўвялі плату за ўваход , вялікая гасціная бабулінай хаты была сцэнай, а пярэдні пакой – месцам для гледачоў. Шырокія дзверы між двума пакоямі былі завешаныя прасцінай, якая выконвала ролю тэатральнай заслоны. На парозе між пакоямі знаходзілася суфлёрская будка – суфлёрам быў сам Пінскі. У выніку, шоў атрымалася на славу і надала ўпэўненасці маленькаму Давіду ў сваіх здольнасцях.
ў 1885 г. Давід разам са сваімі бацькамі з Магілёва пераехаў жыць у Маскву. Пазней сямейства Пінскіх пражывала ў Віцебску, адкуль у 1891 г. будучая знакамітасць паедзе ў Вену вывучаць медыцыну. Вучоба Давіда ў Аўстрыі працягвалася толькі год, бо ў 1892 г. ён вяртаецца ў Віцебск, каб дапамагчы сваім бацькам, збанкрутавалым у выніку царскай палітыкі выгнання габрэяў з расейскіх гарадоў.
У хуткім часе Пінскія выехалі на сталае жыхарства ў Варшаву, дзе малады чалавек цалкам прысвяціў сябе габрэйскамоўнай літаратуры.
Пасля прыбыцця ў Варшаву, Пінскі зноў едзе вучыцца ў Венскі універсітэт, але неўзабаве вяртаецца ў новы дом у Варшаве, дзе набывае славу пісьменніка і прыхільніка рабочага сіянізму. Менавіта ў венскі перыяд свайго жыцця Давід Пінскі піша сваё знамянальнае апавяданне "Der Groisser Menshenfreint" ("Выбітны філантроп").
У 1896 г. Давід Пінскі выязджае з Варшавы, перасяляючыся з Расейскай імперыі ў Берлін, а ў 1899 г. неўтаймаваны магілёвец пераязджае ўжо за акіян, у горад магчымасцяў Нью-Ёрк.
У 1904 Давід Пінскі нават амаль атрымаў доктарскую ступень у Калумбійскім універсітэце, але з-за таго, што прэм’ера яго п’есы “Сямейства Цві” была заплавнавана на той жа самы дзень, што і абарона доктарскай, Пінскі не здолеў прыйсці на іспыт. Так Пінскі згубіў сваю магчымасць стаць навукоўцам, выбраўшы творчасць.
Яго натуралістычная трагедыя Ісаак Шэфтэль (1899) распавядае нам пра выдатнага вынаходніка, ткача з залатымі рукамі, кім пагарджае, актыўна эксплуатуючы яго вынаходніцтвы, гаспадар прадпрыемства. У рэшце рэшт, ткач разбівае вынайдзеныя ім машыны і паволі апускаецца, заліваючы штодня свае гора. Як і многія цэнтральныя персанажы Пінскага, Ісаак Шэфтэль з’яўляецца нечым іншым, чым традыцыйны герой ці нават традыцыйны трагічны герой.
Яго чорная камедыя Скарб, напісаная на ідыш у 1902-1906, але ўпершыню пастаўленая ў Нямеччыне Максам Райнхардам (Берлін, 1910), распавядае пра паслядоўнасць падзей ў якой жыхары мястэчка раскопваюць і апаганьваюць уласныя могілкі ў надзеі адшукаць скарб нібы закапаны дзесьці сярод памерлых. Багатыя і бедныя, свецкія і рэлігійныя, усе прымаюць удзел у шаленстве; звышнатуральная кульмінацыя ўключае душы памерлых, патурбаваныя разбурэннямі.
П’еса Сямейства Цві (1904), напісаная неўзабаве пасля Кішынёўскага пагрому, зяўляецца заклікам для габрэяў да актыўнага супраціву гвалтаўнікам. У гэтай трагедыі розныя габрэі – рэлігійныя фанатыкі, бундавец, сіяніст, а таксама расчараваны асіміліцыяніст – супраціўляюцца нападу рознымі сродкамі, а таксама пад рознымі сцягамі, але, пры гэтым, змагаюцца ўсе і разам. Тэксты забароненай ў Расеі п’есы цыркулявалі тут нелегальна. Былі і спробы яе таемнай аматарскай пастаноўкі.
П’еса Янкель Каваль (1906) распачала новую эпоху шчырасці ў габрэйскім тэатры, якая закранала пытанне сэксуальнасці. Хаця габрэйскі тэатр быў больш адкрыты да падобных тэмаў, чым англамоўны тэатр той жа эры, тым не меньш, ён карыстаўся пераважна творамі, перакладзенымі з розных еўрапейскіх моваў. Галоўныя героі гэтай п’есы вымушаны балансаваць між сваімі сем’ямі і палкім каханнем. У канечным выпадку, абодва вяртаюцца да сваіх законных спадарожнікаў жыцця. У 1938 г. паводле п’есы быў зняты фільм вядомы як Каваль, які спявае з Мойшэ Ойшэрам у галоўнай ролі. Акрамя таго, п’есу ў сваю чаргу адаптаваў Кэрэд О’Брайен , якая ў ангельскім варыянце стала Джэйкам Майстравым.
Давід Пінскі працягнуў разглядаць падобныя тэмы ў серыі такіх твораў як Габры і жанчыны (1908), Марыя Магдалена (1910), і Прафэсар Брэнэр (1911). Апошні твор апісвае каханне старога да маладой дзяўчыны, зноў перакрэсліваючы габрэйскія тэатральныя традыцыі, бо падобныя стасункі заўжды лічыліся дапушчальнымі ў спланаваных з-за экнамічных ці якіх іншых цяжкасцяў шлюбах, застаючыся пры гэтым сацыяльна табуяванымі.
У канечны перыяд Другога храму Давід Пінскі ставіць на сцэне месіянскую трагедыю ў адным акце Вечны жыд (1906). Задума Пінскага пялягала ў тым, што ў той самы дзень, калі рухнуў Другі храм, нарадзіўся месія, на пошукі якога адпраўляецца прарок. У 1918 г. у Маскве Вечны жыд стаўся самай першай п’есай, пастаўленай на сцэне Хабімы, а цяпер Нацыянальнага тэатру Ізраіля.
Акцэнты ў творчасці Пінскага змяніліся разам са з’яўленнем вельмі алегарычнай п’есы Альпіністы (1912), у якой гара сімвалізуе само жыццё чалавека.
У час Другой сусветнай вайны Пінскі шмат пісаў, у асноўным на біблейскія тэмы, але, пры гэтым, закранаў і ранейшыя тэмы. У гэты час Пінскі таксама займаецца сваімі галоўнымі раманамі Арнольд Левенберг: раздвойванне асобы (1919) і Дом Ноя Эдона (апублікавана ў 1929).
В 1949 Давід Пінскі эміграваў у Ізраіль. У ізраільскі этап свайго жыцця Пінскі напісаў п’есу пра Самсона і твор пра Цара Саула. Гэты перыяд у гісторыі габрэйскага тэатру адзначыўся амаль поўным выцісканнем ідышу са сцэны, таму апошнія п’есы славутага ўраджэнца Магілёва на сцэне не ўвасабляліся.
Давід Пінскі – гэта яшчэ адно напаўзабытае імя славутых ураджэнцаў Магілёўшчыны
Подписаться на:
Сообщения (Atom)