Кінематограф свабоды
Інтэрв’ю з чачэнскім рэжысёрам Мурадам Мазаевым.
Для шараговага беларуса Чачня з’яўляецца перш-найперш сінонімам вайны, трагедыі “Норд-Оста” і крымінальнага разгулу, які, маўляў, ледзве стрымліваецца жорсткім кіраўніцтвам трыяды Мядзведзеў-Пуцін-Кадыраў. Расейскі блакітны экран спрычыніўся да таго, што паспаліты люд ставіцца з асцярогай да выхадцаў з поўдня, бо горды вайнах, як і яго талстоўскі продак, з лёгкай рукі Няўзоравых і Лявонцьевых амаль канчаткава замацаваў за сабой дэманізаваны вобраз “злога чачэна”.
Тым не менш, маленькі чачэнскі народ падараваў свету не толькі вядомых барацьбітоў за незалежнасць і “бандытаў”, але і шэраг выбітных дзеячоў культуры, пра якіх у нас, нягледзячы на агульнае савецкае мінулае, пакуль мала хто ведае.
Ёсць такі анекдот. “Чаму Масква не вяла перамовы з чачэнцамі? – Ды не было з кім, бо Яндарбіеў – пісьменнік-вахабіт, Басаеў – тэрарыст, Масхадаў – сепаратыст, а Закаеў – увогуле артыст”. Гэты пералік можна цяпер працягнуць, бо ў вайнахаў цяпер ёсць і свой уласны кінематаграфіст.
Наконт інтэрв’ю з сучасным чачэнскім рэжысёрам, літаратарам і грамадскім дзеячам Мурадам Мазаевым, аўтарам нашумелага фільма “Маршо” (“Свабода”), я дамаўляўся без асаблівых надзеяў на станоўчы адказ. Быць прадстаўніком чачэнскай эміграцыі цяжка і небяспечна, але ўдвая складаней быць чачэнскім кінематаграфістам, які ва ўласнай творчасці паслядоўна адстойвае ідэі незалежнай Ічкерыі.
Аднак, нягледзячы на ўсе мае сумнівы, спадар Мурад ласкава пагадзіўся падзяліцца з чытачамі ARCHE сваімі поглядамі на творчасць, жыццё і палітыку Крамля на Каўказе.
- Мурад, як сталася, што малады чалавек з мяцежнай Чачні вырашыў стаць кінарэжысёрам? Распавядзіце трохі пра сябе.
- Нарадзіўся я і пражываў у г. Грозным, але сам родам з Шатойскага раёна Чачні. Да вайны мая маці працавала эканамістам у рамонтна-будаўнічым упраўленні, а бацька быў дырэктарам навукова-метадычнага цэнтра міністэрства культуры Чачэна-Інгушскай АССР. Адзін час ён нават працаваў дырэктарам тэатра, а потым усе ведалі яго як адваката. У майго бацькі была вялікая бібліятэка, якую ён апантана збіраў, і ў дзяцінстве я вельмі любіў, зачыніўшыся ў каморцы да раніцы, чытаць кнігі. Тады да мяне і прыйшла думка стаць кінарэжысёрам. Я вельмі хацеў экранізаваць тое, што прачытаў, каб і іншыя змаглі перажыць масу ўражанняў, якія перажыў я разам з галоўнымі героямі прачытаных твораў.
- Дзе Вы вучыліся на рэжысёра?
- Спачатку я вучыўся на філалагічным факультэце ў г. Грозным, а потым паступіў у Грузінскі дзяржаўны ўніверсітэт тэатра і кіно імя Шата Руставелі. Справа ў тым, што ў Чачні раней не было ніводнага прафесійнага рэжысёра, і напярэдадні першай вайны ў Тбілісі, па дамоўленасці з міністэрствам культуры Грузіі, былі накіраваны чатыры маладзёны, якія выказалі жаданне вучыцца на кінематаграфістаў. Узімку 1994 пачалася першая вайна, і ўсім чатыром прыйшлося вярнуцца ў Грозны. Аднавілі мы вучобу ўжо ў 1997, але вярнуліся ў Тбілісі толькі двое з першага набору, хоць да нас дадалі яшчэ трох новенькіх. Паспелі мы скончыць два курсы, і зноў пачалася вайна. Другі раз аднавіліся ўжо ў 2001 годзе…
Нашу групу для вучобы ў Тбілісі адбіраў вельмі таленавіты рэжысёр і кіраўнік групы “Нахі” Мімалт Салцаеў. Адбор праходзіў у галоўным корпусе Чачэна-Інгушскага універсітэта. Мы чыталі вершы, потым здавалі іспыты па акцёрскім майстэрстве. Цікава тое, што пад час маёй дэкламацыі Мімалт Салцаеў выказаў сваё незадавальненне. Маўляў, паэт пісаў твор не для таго, каб я яго так бяздушна прачытаў… Але каб вы бачылі здзіўленне майстра, калі ён даведаўся, што аўтарам быў сам дэкламатар!
У Грузінскім дзяржуніверсітэце тэатра і кіно намі апекаваўся таленавіты грузінскі рэжысёр Рамаз Хацівары, якога ўсе мы называлі батона Буба. Група была адзінай, дзе выкладалі на рускай мове.
Шкада, але не ўсе мы здолелі скончыць свае штудыі. Мой аднакурснік Алан пасля таго, як на радзіме забілі яго сям’ю, развітаўшыся з намі, спыніў вучобу. Калі ў Панкіскай цясніне з’явіўся атрад Хамзата Гелаева, ён сышоў на вайну і пакінуў гэты свет у адным з баёў… Іншы мой таварыш заняўся бізнэсам, яшчэ адзін з’ехаў як уцякач у Канаду і працуе там не па спецыяльнасці. Ён зняў там нават на свае грошы фільм, але, на вялікі жаль, ягоная стужка не мела будучыні. Трэці мой аднакурснік працуе зараз на расійскім тэлеканале РТР.
- Якімі былі Вашыя студэнцкія гады?
Жыццё наша ў Грузіі было як і ва ўсіх студэнтаў: часам галадалі і пілі разведзены з вадой цукар, а спалі то ў нашага майстра па акцёрскім майстэрстве, то на кватэры. У Грузінскім дзяржінстытуце да нас ставіліся добра, і імкнуліся дапамагчы як толькі маглі. Бывалі і неспадзяванкі. Напрыклад, я насіў адзін час бараду і грузінскую нацыянальную шапку, і шмат хто думаў, што я манах. Мясцовыя аплачвалі за мяне транспарт, а калі я ехаў на машыне, то нават гаішнікі паказвалі, каб мы праязджалі без праверкі дакументаў. Быў перыяд, калі Ахмед Закаеў, які ў той час быў міністрам культуры Ічкерыі, знайшоў для нас добрую стыпендыю. Магу сказаць, што нам тады стала значна лягчэй!
- Вы два разы спынялі сваю вучобу з-за вайны, а чым займаліся ў гэты суровы час?
- Пакуль не пачалася другая вайна, урад Ічкерыі планаваў зняць поўнаметражны фільм пра высяленне чачэнцаў і інгушоў у 1944 годзе. Наш майстар павінен быў быць рэжысёрам, а мы яго асістэнтамі, каб набрацца досведу. У той час бюджэт гэтага фільма быў 10 мільёнаў даляраў, але гэтаму праекту не наканавана было ажыццявіцца…
У перапынках паміж войнамі я быў у роднай хаце са сваёй сям’ёй. Калі бамбавалі, то мы начавалі ў склепе дзіцячага саду, але пасля аднаго з мінамётных абстрэлаў параніла бацьку. У лякарні я быў з ім побач…
- Мурад, у 2003 году ўпершыню аматары кіно паглядзелі “Маршо”. Што адбылося ў Вашым жыцці за гэты даволі працяглы перыяд?
- Пасля прэм’еры ў Тбілісі я паслаў свой фільм на розныя кінафестывалі. І быў амаль адразу запрошаны на некалькі дзясяткаў сур’езных мерапрыемстваў кінаіндустрыі ў Італіі, Іспаніі, Германіі… Самы першы кінафэст, які адабраў фільм і запрасіў мяне, праходзіў у швейцарскім Лакарна. “Маршо” адкрыў там паказ фільмаў пра правы чалавека. Потым мяне запрасілі на кінафэст “Маладосць” у Кіеве, дзе на некаторы час я застаўся працаваць. Мы з Дмытром Карчынскім і яго жонкай, якая была прадзюсарам на адным з украінскіх тэлеканалаў, збіраліся здымаць фільм пра ўкраінцаў, якія былі ў Чачні. Нават спачатку разам працавалі над сцэнарам, але ў нейкі момант Карчынскія раптам адмовіліся далей супрацоўнічаць.
Пакуль я быў ва Ўкраіне, пры падтрымцы майго таварыша, тэлежурналіста з тэлеканала “1+1”, змантаваў фільм “14 эпізодаў без каментароў”, які таксама быў адабраны на шматлікія фестывалі. Стужка атрымала адмысловы прыз у галіне правоў чалавека ў Аўстраліі і грамату Amnesty International у Амстэрдаме. У той час у мяне была яшчэ задумка зняць фільм “Грані”… Сцэнар фільма “Грані” апавядае пра ўкраінца, хоць гэта не прынцыпова, бо ён можа быць і беларус, які ў сілу акалічнасцяў трапляе ў пошуках брата ў Чачню падчас баявых дзеянняў. Гэта чалавек, які трапляе за грань, дзе дзейнічаюць іншыя законы, дзе смерць - штодзённая з’ява, дзе чалавек пазнае, што яго ўяўленні пра сваю асобу не адпавядаюць рэчаіснасці. У сцэнары ёсць абстрактныя сцэны сноў галоўнага героя, якія дапамагаюць зразумець яго ўнутраны свет.
Калі ж я зразумеў, што фільм «Грані» на мой новы сцэнар пакуль не атрымаецца зняць, то праз ААН пераехаў у Швецыю. Тут пры падтрымцы мясцовай кінакампаніі я зняў невялічкі дакументальны фільм «Другі шанец» пра жыццё імігрантаў у гэтай паўночнай краіне. Некалькі месяцаў я працаваў у мясцовай камуне, дапамагаючы адаптоўвацца вымушаным перасяленцам з СНД.
- Мурад, ці падзеліцеся з чытачамі сваімі творчымі задумамі?
У мяне шмат ідэй, якія я хацеў бы экранізаваць. Галоўным чынам яны закранаюць ісламскую тэматыку, а таксама гісторыю маёй радзімы. Гэта галоўным чынам гістарычныя праекты, але ёсць і на сучасную тэму. Асноўная частка гэтых праектаў мае пад сабой рэальную аснову. Файна было б зняць фільм пра руска-каўказскую вайну або штосьці з гісторыі Ісламу. Я думаю, што ў такіх стужках, акрамя самога відовішча, важная і іх пазнавальнасць. У пераважнай большасці для немусульман Іслам асацыюецца з тэрарызмам, адсталасцю, прыгнётам жанчын і іншым негатывам. Аднак, напрыклад, такія правы, якія мае мусульманка, не мае жанчына нідзе. Акрамя таго, Іслам у свой час даў магутны штуршок развіццю навукі і не толькі.
У дадзены момант можна сказаць, што ў мяне творчы застой, бо цяжка знайсці фінансаванне, калі ў цябе няма добрага прадзюсэра. Што да планаванай мной чачэнскай камедыі, то я меў зносіны па тэлефоне з Андрэем Канчалоўскім, і ён абяцаў знайсці фінансаванне. Задумка палягала ў тым, што сам ён будзе мастацкім кіраўніком, а я рэжысёрам. Мы некалькі разоў ператэлефаноўваліся, і Андрэй Сяргеевіч мусіў сустрэцца з паўпрадам у Паўднёвай федэральнай акрузе Дз. Казаком, але ў выніку ў яго не атрымалася…
Што тычыцца літаратурнай дзейнасці, то сваю кнігу я не стаў дапісваць таму, што гэта авангардны твор, які не нясе ў сабе якой-небудзь ідэі. Калі я прачытаў напісаныя ўрыўкі з кнігі свайму кінааператару з грузінскай кінастудыі, ён сказаў, што я Босх у прозе. Калі сурёзна, то працягваю пісаць вершы, чым займаюся з маленства.
- Кажучы пра творчасць, хацелася б даведацца, якому кіно Вы аддаяце перавагу? Як Вы ацэньваеце стан сучаснага кінематографа ў Грузіі, Расіі, Еўропе?
- Я аддаю перавагу рэалістычнаму кіно і гістарычнаму. Стан расейскага кіно даволі сумны. Я думаю, што сітуацыя нашмат горшая, чым у савецкі час, хоць ёсць і некаторыя пазітыўныя моманты. У цэлым жа кінематограф, я думаю, перажывае крызіс жанру. Каўказскі кінематограф мае патэнцыял, бо фактычна мала чаго знята пра багатую каўказскую гісторыю. Тут непачаты край таго, што можна апрацаваць для выбітнай кінастужкі. Але няма пакуль перспектывы зняць на Каўказе добры і касавы фільм… Кажучы ж пра сучасных кінамайстраў маёй радзімы, я б вылучыў Мімалта Салцаева, які вучыўся ў Ленінградзе ў майстэрні Таўстаногава. Хоць сітуацыя у рэспубліцы такая, што ён не можа цалкам рэалізаваць свой патэнцыял…
- Мурад, чытачам было б цікава даведацца, з якімі дзеячамі культуры ў Вас асацыюецца Беларусь?
- Адзначу, канешне, Васіля Уладзіміравіча Быкава, потым рэжысера Андрэя Смірнова, а таксама Ігара Дабралюбава.
- Ці даводзілася Вам сустракаць беларусаў, якія ваявалі на чачэнскім баку?
- Я не ведаю асабіста беларусаў якія ваявалі ў Чачні, але чуў, што яны ёсць. Гэта беларусы, што прынялі Іслам.
- Як Вы ахарактарызуеце тое, што цяпер адбываецца ў Чачні? Якая будучыня краіны?
- Што да будучыні Чачні, то думаю, што яна будзе залежаць ад таго, чым скончыцца супрацьстаянне, якое там працягваецца. Тое, што адбываецца цяпер на Паўночным Каўказе, я назваў бы поўным беззаконнем, дзе жыццё нічога не каштуе.
- І напрыканцы яшчэ адно пытанне. Што для Вас ёсць шчасце? Якая Ваша самая запаветная мара?
- Мая запаветная мара - пражыць жыцце ТАК, каб не было страшна паміраць.
Размаўляў Фарыд Беррашэд.
Мурад Мазаеў нарадзіўся ў горадзе Грозным. Скончыў 4 курсы Чачэнскага ўнівэрсытэту (аддзяленьне філялёгіі). Працаваў на Грозьненскім дзяржаўным тэлеканале. У 2003 годзе скончыў з адзнакай Міжнародны ўнівэрсытэт тэатра і кіно. Зьняў фільмы «Маршо», «14 эпізодаў без камэнтароў», «Джамааты» і «Другі шанец».
19 студзеня 2010
http://www.arche.by/
